Green Natural Beauty: Τα καυστικά αλκάλια στην παρασκευή σαπουνιού και τα μέτρα προφύλαξης

Τα καυστικά αλκάλια είναι απαραίτητο συστατικό για τη διαδικασία της σαπωνοποίησης, της χημικής αντίδρασης δηλ. που μετατρέπει το λάδι σε σαπούνι.

Στη χημεία, γενικά, τα καυστικά αλκάλια είναι πολύ ισχυρές βάσεις που αντιδρούν με τα οξέα και δημιουργούν άλατα. Ειδικότερα, στη σαπωνοποιία, τα καυστικά αλκάλια αντιδρούν με τα λιπαρά οξέα των ελαίων (ζωικών ή φυτικών) και το αποτέλεσμα της αντίδρασης είναι το σαπούνι (άλας).

Υπάρχουν αρκετά καυστικά αλκάλια, αλλά αυτά που μας ενδιαφέρουν για να φτιάξουμε σαπούνι είναι δύο: η καυστική σόδα και η καυστική ποτάσσα.

Η καυστική σόδα

Είναι γνωστή και ως καυστικό νάτριο, ενώ η χημική ονομασία της είναι υδροξείδιο του νατρίου (NaOH) (sodium hydroxide).

Είναι μια λευκή κρυσταλλική ουσία, πολύ υγροσκοπική (απορροφά δηλ. εύκολα νερό). Επίσης, απορροφά διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Διατίθεται στο εμπόριο σε μορφή κόκκων ή νιφάδων και αποθηκεύεται σε δοχεία καλά κλεισμένα και αεροστεγή.

Διαλύεται εύκολα στο νερό με μια ισχυρά εξώθερμη αντίδραση, αναπτύσσεται δηλ. γρήγορα μεγάλη θερμοκρασία. Επίσης μπορεί να διαλυθεί σε οινόπνευμα (αιθανόλη) και σε μεθανόλη.

Τα σαπούνια που φτιάχνονται με καυστική σόδα είναι σταθερά σαπούνια (σταθερή μπάρα σαπουνιού).

Το καυστικό νάτριο, εκτός από την παρασκευή σαπουνιών, χρησιμοποιείται πολύ στη βιομηχανία (κατεργασία βαμβακιού, τεχνητού μεταξιού, επεξεργασία φρούτων, συνθετικών χρωμάτων, παραγωγή χαρτιού, παραγωγή βιοντίζελ, κλπ.).

Η καυστική ποτάσσα

Είναι γνωστή και ως καυστικό κάλιο, ενώ η χημική ονομασία της είναι υδροξείδιο του καλίου (ΚΟΗ) (potassium hydroxide).

Όπως και η καυστική σόδα, διαλύεται εύκολα στο νερό σε μια εξώθερμη αντίδραση, ελευθερώνεται δηλαδή μεγάλη θερμοκρασία.

Διατίθεται στο εμπόριο σε μορφή μικρών λευκών κόκκων ή νιφάδων, που όταν έρθουν σε επαφή με τον αέρα γίνονται κολλώδεις επειδή απορροφούν υγρασία (υγροσκοπική). Στο εμπόριο δεν υπάρχει 100% καθαρή καυστική ποτάσσα, αφού στην κρυσταλλική δομή της περιέχει νερό και άλλες χημικές ενώσεις σε ποσοστό 8-10%, δηλαδή στην ουσία η καυστική ποτάσσα που αγοράζουμε είναι περιεκτικότητας 90-92%.

Τα σαπούνια που φτιάχνονται με καυστική ποτάσσα είναι ήπια και συνήθως σε υγρή μορφή (κρεμοσάπουνα, σαμπουάν). Γι’ αυτό, αν θέλουμε να φτιάξουμε σκληρό σαπούνι με καυστική ποτάσσα, προσθέτουμε αλάτι.

Η καυστική ποτάσσα εκτός από την παραγωγή σαπουνιού, χρησιμοποιείται αρκετά και στη βιομηχανία, όπως και η καυστική σόδα, καθώς και σε αποφράξεις αποχετεύσεων κ.ά.

Πώς τα χρησιμοποιούμε

Ανάλογα με το είδος του σαπουνιού που θέλουμε να φτιάξουμε, σταθερή μπάρα ή υγρό σαπούνι, επιλέγουμε και το κατάλληλο αλκάλι.

Μεγάλη σημασία πρέπει να δώσουμε στην αναλογία ελαίων και αλκαλίων που θα χρησιμοποιήσουμε. Η αναλογία αυτή είναι τόσο σημαντική για τη διαδικασία της σαπωνοποίησης και την ποιότητα του σαπουνιού που θα φτιάξουμε, ώστε πρέπει να την τηρούμε ευλαβικά. Να έχουμε υπόψη μας πως αν χρησιμοποιήσουμε περισσότερο αλκάλι από αυτό που πρέπει, το σαπούνι θα γίνει καυστικό με αποτέλεσμα να καίει το δέρμα και να μην μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε.

Στο διαδίκτυο υπάρχουν πολλές συνταγές αλλά και υπολογιστικά προγράμματα, που δίνουν την ποσότητα αλκαλίων και ελαίων, από τις οποίες άλλες είναι ακριβείς και πετυχημένες ενώ άλλες όχι.

Προφυλάξεις κατά την χρήση τους

Όπως δηλώνει και η ονομασία τους, και τα δύο είναι πολύ καυστικά, έχουν δηλαδή μεγάλη καταστρεπτική επίδραση στο δέρμα και σε όλους τους ιστούς, αλλά και στα οργανικά υλικά γενικότερα, αν έρθουν σε επαφή μαζί τους, προκαλώντας σοβαρά εγκαύματα είτε εξωτερικά είτε εσωτερικά.

Γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να παίρνουμε όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις κάθε φορά που τα χρησιμοποιούμε:

Για να μην έρθουν σε επαφή με τα χέρια μας φοράμε χοντρά πλαστικά γάντια, που καλό είναι να φτάνουν όσο το δυνατό πιο ψηλά (όχι μόνο μέχρι τους καρπούς). Τα πλαστικά γάντια θα πρέπει να τα φοράμε και όταν θα πλύνουμε τα σκεύη που χρησιμοποιήσαμε, καθώς και όταν θα βγάλουμε τα σαπούνια από τα καλούπια για να τα αφήσουμε να ωριμάσουν, γιατί είναι ακόμη αρκετά καυστικά.
Δεν παραλείπουμε φυσικά να φοράμε χοντρά ρούχα με μακριά μανίκια για να προφυλάξουμε τα χέρια μας σε όλο το μήκος τους αλλά και όλα τα μέρη του σώματός μας. Επειδή, όμως, τα καυστικά αλκάλια μπορούν να καταστρέψουν τα ρούχα μας και να φτάσουν στο σώμα μας, καλό είναι να φοράμε και μια ανθεκτική πλαστική ποδιά.
Κατά την επαφή τους με το νερό εκλύονται αναθυμιάσεις που έχουν τις ίδιες καταστρεπτικές ιδιότητες, και γι’ αυτό πρέπει να προφυλάσσουμε τα μάτια μας με προστατευτικά γυαλιά.
Φροντίζουμε, επίσης, να μην εισπνέουμε πάνω από το διάλυμα όταν γίνεται η αντίδραση με το νερό, γιατί οι αναθυμιάσεις μπορεί να προκαλέσουν εσωτερικά εγκαύματα στο αναπνευστικό σύστημα. Γι’ αυτό καλό θα ήταν να φοράμε μια προστατευτική μάσκα.
Τα σκεύη (δοχεία, λεκάνες, κατσαρόλες, κουτάλες, μπλέντερ κλπ.) που θα χρησιμοποιήσουμε πρέπει να είναι από χοντρό πλαστικό, ανθεκτικό στις μεγάλες θερμοκρασίες και τη διάβρωση, ανοξείδωτα (όχι αλουμίνιο ή λευκοσίδηρο) ή πυρίμαχα.
Είναι αυτονόητο, ότι όλα τα σκεύη με τα οποία θα φτιάξουμε το σαπούνι δεν θα τα χρησιμοποιήσουμε ποτέ για μαγείρεμα ή φύλαξη τροφίμων, αλλά θα τα έχουμε μόνο για να φτιάχνουμε τα σαπούνια μας.
Δεν ξεχνάμε να είμαστε πολύ προσεκτικοί και με την επιφάνεια στην οποία θα δουλέψουμε, για να μην υποστεί καταστροφή σε περίπτωση που πεταχτεί καυστικό διάλυμα.
Τέλος, προσέχουμε να αποθηκεύουμε τα καυστικά αλκάλια σε ανθεκτικά πλαστικά δοχεία κλεισμένα καλά και αεροστεγώς, σε ένα ψηλό ντουλάπι ώστε να μην το φτάνουν παιδιά ή κατοικίδια, και αναγράφουμε σε μια ετικέτα εξωτερικά ότι πρόκειται για επικίνδυνα καυστικά υλικά.