Λίγη ιστορία (με
ιδιαίτερο ενδιαφέρον)…
Ο όρος «αλκάλι» προέρχεται από την αραβική λέξη «al qaly» που
σημαίνει «στάχτη». Πράγματι, αν ανατρέξουμε στην ιστορία της παρασκευής του
σαπουνιού θα διαπιστώσουμε ότι η στάχτη (με μια ειδική επεξεργασία) ήταν το
αλκάλι (lye) που χρησιμοποιούσαν (τα σαπωνοποιεία αλλά και τα
νοικοκυριά) παραδοσιακά σε όλον τον κόσμο σε παλαιότερες εποχές, όταν δεν
υπήρχαν στο εμπόριο έτοιμα καυστικά αλκάλια. Αυτή την στάχτη την έφτιαχναν με
δύο τρόπους: είτε με καύση ξύλων είτε με καύση φυτών και φυκιών.
Η στάχτη των ξύλων αναμειγμένη με νερό με μια
πολύπλοκη διαδικασία έδινε τη γνωστή σε όλους μας αλισίβα (αλλιώς αλισιά,
σταχτόνερο ή θολόσταχτη). Αυτή η αλισίβα ήταν στην ουσία αλκαλικό διάλυμα ανθρακικού καλίου (Κ2Co3) (potassium carbonate) ή καυστικής ποτάσσας (KOH) (potassium hydroxide).
(Σύμφωνα με μια ετυμολογική ερμηνεία, ο όρος «ποτάσσα»
προέρχεται από τις λέξεις «pot» που
σημαίνει «δοχείο» και «ash» που
σημαίνει «στάχτη», φανερώνοντας έτσι και τον τρόπο που την έφτιαχναν, βάζοντας
δηλ. τη στάχτη σε ένα δοχείο με νερό).
Έπαιρναν, δηλαδή, τη στάχτη των ξύλων (καθαρών ξύλων),
την κοσκίνιζαν για να πάρουν μια πούδρα σαν αλεύρι, και προσθέτοντας νερό, με
μια αρκετά περίπλοκη διαδικασία, δημιουργούσαν την αλισίβα. Στη συνέχεια, την
αναμείγνυαν με έλαια (ζωικά ή φυτικά), πρόσθεταν αλάτι, τα έβραζαν μαζί για
πολλές ώρες ή μέρες (θερμή μέθοδος παρασκευής σαπουνιού), και έφτιαχναν
σαπούνι.
Barilla
Εκτός από τη στάχτη ξύλων, χρησιμοποιούσαν, κυρίως
στην Ισπανία και την Αγγλία, τη στάχτη από φυτά που φυτρώνουν δίπλα στη θάλασσα
(αλόφυτα) και φύκια. Τόσο τη στάχτη όσο και τα φυτά από τα οποία την έφτιαχναν τα
ονόμαζαν «barilla» (έτσι ονομάζονται στην Ισπανία τα φυτά αυτά).
Τέτοια είναι τα φυτά του είδους Salsola kali, Salsola soda, Salsola sativa (Halogeton sativus), φυτά του γένους Salicornia (Salicornia europaea, Salicornia petula, Salicornia fruticosa ή Arthrocnemum fruticosum). Τα φυτά αυτά φύονται και στην Ελλάδα, σε πολλές παραθαλάσσιες περιοχές, και είναι γνωστά με διάφορες ονομασίες, όπως αρμυρίδα, αλμυρίδι, αλισίβα (που δηλώνει και την ιδιαίτερη χρήση τους) κ.ά.
 |
| Φυτό του είδους Salsola kali. |
Τέτοια είναι τα φυτά του είδους Salsola kali, Salsola soda, Salsola sativa (Halogeton sativus), φυτά του γένους Salicornia (Salicornia europaea, Salicornia petula, Salicornia fruticosa ή Arthrocnemum fruticosum). Τα φυτά αυτά φύονται και στην Ελλάδα, σε πολλές παραθαλάσσιες περιοχές, και είναι γνωστά με διάφορες ονομασίες, όπως αρμυρίδα, αλμυρίδι, αλισίβα (που δηλώνει και την ιδιαίτερη χρήση τους) κ.ά.
 |
| Φυτό του είδους Salsola soda. |
Η στάχτη αυτών των φυτών και των φυκιών περιέχει
μεγάλες ποσότητες (από 2-30%) ανθρακικού
νατρίου (Na2Co3) (sodium carbonate), γνωστό και ως
σόδα πλύσης (soda ash), και τη χρησιμοποιούσαν στη σαπωνοποιία και την
υαλουργία (παρασκευή γυαλιού).
Έπαιρναν δηλ. οι σαπωνοποιοί αυτή τη στάχτη, που ήταν
πλούσια σε ανθρακικό νάτριο, την καυστικοποιούσαν με ασβέστη (CaCo3) και νερό, και την χρησιμοποιούσαν ως καυστικό αλκάλι για την παρασκευή
σαπουνιών(με ανάλογο τρόπο όπως και την αλισίβα, δηλ. με βρασμό του σταχτόνερου
με έλαια).
Μάλιστα, προκειμένου να προμηθεύονται τα σαπωνοποιεία
τη στάχτη που ήταν απαραίτητη για την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων σαπουνιού,
λέγεται ότι σε πολλές περιοχές υπήρχε μεγάλο πρόβλημα με την αποψίλωση των
δέντρων και των φυτών από τα οποία έφτιαχναν τη στάχτη.
Όλα αυτά, έως το 1791, όταν ο Leblanc κατάφερε να δημιουργήσει στο εργαστήριο ανθρακικό
νάτριο με τη χρήση του κοινού αλατιού. Η μέθοδός του γρήγορα αντικατέστησε την
καύση φυτών, καθώς με πολύ οικονομικότερο τρόπο μπορούσαν να παραχθούν μεγάλες
ποσότητες ανθρακικού νατρίου. Δημιουργούσε όμως σοβαρά περιβαλλοντικά
προβλήματα, καθώς έκλυε στην ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες υδροχλωρίου (HCl). Έτσι,
λίγο αργότερα η μέθοδος Leblanc
αντικαταστάθηκε από τη μέθοδο Solvay (1865), που
ήταν περισσότερο οικονομική, χωρίς τα επιπλέον περιβαλλοντικά προβλήματα.
Ευτυχώς σήμερα, τα καυστικά αλκάλια υπάρχουν στο
εμπόριο και εύκολα μπορούμε να τα προμηθευτούμε για να φτιάξουμε τα δικά μας
σαπούνια, χωρίς να μπαίνουμε σε χρονοβόρες και πολύπλοκες διαδικασίες.
Πηγές:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου