Χαμομήλι: Ταπεινό αλλά θαυματουργό

Το χαμομήλι (αλλιώς χαμαίμηλο, χαμόμηλο, καμηλάκι, γυναικόχορτο, μηλόχορτο κ.α.) ανήκει στα πιο γνωστά αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. Πήρε το όνομά του από τις λέξεις «χαμαί» (κάτω, στο έδαφος) + «μήλο», δηλ. «μήλο του εδάφους», εξαιτίας του αρώματός του που μοιάζει με μήλο και της χαμηλής ανάπτυξής του.

Είναι φυτό ποώδες, της οικογένειας Σύνθετα (Asteraceae/Compositae) και μας είναι γνωστά κυρίως 2 είδη (από τα 70 περίπου που περιλαμβάνει το γένος):

• Το γερμανικό χαμομήλι (Matricaria chamomilla ή Matricaria recutita αλλιώς Ματρικαρία το χαμαίμηλον ή Ματρικαρία το κοινόν). Το όνομα «matricaria» προέρχεται από το λατινικό «matrix» που σημαίνει «μήτρα», αφού το χαμομήλι θεωρείται κατεξοχήν γυναικείο φυτό, καθώς βοηθά πολύ σε περιπτώσεις γυναικολογικών ενοχλήσεων. Πρόκειται για το αυτοφυές άγριο χαμομήλι (το γνήσιο χαμομήλι) που συναντάμε στους αγρούς την άνοιξη. Έχει βλαστό λείο και πολύκλαδο, και φτάνει σε ύψος τα 35 εκ. Διακρίνεται από τα υπόλοιπα είδη από το κοίλο κωνικό σχήμα του υποδοχέα των πετάλων του άνθους του.
• Το ρωμαϊκό χαμομήλι (Chamaemelum nobile – Χαμόμηλον το ευγενές, γνωστό και ως Anthemis nobilis). Πρόκειται για το καλλιεργήσιμο είδος χαμομηλιού και είναι φυτό πολυετές. Το συναντάμε σε κήπους, παρτέρια, γλάστρες αλλά και σε μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Η χρήση του άρχισε την περίοδο του Μεσαίωνα στη Γερμανία και Αγγλία, γι’ αυτό και ήταν γνωστό και ως «αγγλικό χαμομήλι». Ανθίζει αργότερα από το γνήσιο χαμομήλι και ο υποδοχέας των πετάλων του άνθους του έχει κοίλο σφαιρικό σχήμα.

 Δραστικά συστατικά και ιδιότητες…

Και τα δύο είδη διαθέτουν πολύτιμα θρεπτικά και δραστικά συστατικά όπως κουμαρίνες (σκοπολίνη), φλαβονοειδή (απιγενίνη, λουτεολίνη, κερκετίνη κ.ά.), αιθέρια έλαια (χαμαζουλένιο, α-βισαβολόλη κ.ά.), αμινοξέα, ανθεμικά οξέα, χολίνη, πολυσακχαρίτες, φυτικά και λιπαρά οξέα, ταννίνες και σεσκιτερπενολακτόνες, μεταλλικά στοιχεία (μαγνήσιο, κάλιο, ασβέστιο), και ιχνοστοιχεία (κάδμιο, πυρίτιο).

Αυτά τα συστατικά προσδίδουν στο χαμομήλι ισχυρές αντιβακτηριακές, αντιφλεγμονώδεις, αντισπασμωδικές, αντιελκώδεις, ηρεμιστικές ιδιότητες.

Ένα πανάρχαιο γιατρικό…

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το είχαν αφιερώσει στον θεό Ρα (Ήλιο) λόγω της εξωτερικής του εμφάνισης και το χρησιμοποιούσαν σε αλοιφές για το βαλσάμωμα της μούμιας και για την περιποίηση του σώματος.

Ο περίφημος Έλληνας γιατρός Ιπποκράτης (ο πατέρας της ιατρικής) το θεωρούσε εμμηναγωγό και φάρμακο κατά της υστερίας, ενώ το συνιστούσε και για τη διευκόλυνση του τοκετού.

Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει στα περίφημα φαρμακολογικά συγγράμματά του ως αντιπυρετικό, διαλυτικό, παυσίπονο και εμμηναγωγό, και το συνιστούσε για την αποβολή των λίθων της ουροδόχου κύστης, για τις παθήσεις του ήπατος και τις φλεγμονές του εντερικού συστήματος.

Ο περίφημος Γαληνός το θεωρούσε ισχυρό αντιπυρετικό.

Η θεραπευτική χρήση του αναγνωρίστηκε από όλους τους γιατρούς και θεραπευτές και στις περιόδους που ακολούθησαν έως τη σύγχρονη εποχή. Παραδοσιακά το χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα σε πολλές περιπτώσεις, κυρίως ως ηρεμιστικό ακόμη και για τα βρέφη, σε περιπτώσεις κρυολογήματος, στομαχικές διαταραχές, για τον καθαρισμό πληγών κλπ.

 Σε ποιες περιπτώσεις το χρησιμοποιούμε…

Με το χαμομήλι μπορούμε να φτιάξουμε πολλά φυτικά σκευάσματα όπως αφέψημα, εκχύλισμα, βάμμα, βοτανόλαδο (χαμομηλόλαδο) ή να συγκεντρώσουμε το αιθέριο έλαιό του. Τα παρασκευάσματα χαμομηλιού χρησιμοποιούνται είτε εσωτερικά (κυρίως το ρόφημα αφεψήματος ή εγχύματος, αλλά και σε ατμόλουτρα ή συσκευές αρωματισμού χώρου) είτε εξωτερικά (πλύσεις, μπάνιο, κατάπλασμα, κομπρέσες, ως συστατικό χειροποίητων καλλυντικών, σαπουνιών, σε κρέμες και αλοιφές).

Χάρη στη θεραπευτική δράση του το χρησιμοποιούμε για να αντιμετωπίσουμε πεπτικές διαταραχές, διάρροια, ρινική καταρροή, δερματικές φλεγμονές και ερεθισμούς (έκζεμα, δερματίτιδα) ή φλεγμονές των βλεννογόνων (στοματική κοιλότητα, μάτια), ερεθισμούς της αναπνευστικής οδού, καταπραΰνει πόνους στην κοιλιά και της δυσμηνόρροιας, φαρυγγίτιδα, βοηθά την αϋπνία, ηρεμεί τη νευρικότητα, απολυμαίνει και βοηθά στη γρηγορότερη επούλωση πληγών και εγκαυμάτων, και βοηθά στην αντιμετώπιση της κεφαλαλγίας και της νευραλγίας.

Επίσης το βρίσκουμε σε πολλά καλλυντικά ή το χρησιμοποιούμε για να φτιάξουμε σπιτικά καλλυντικά και σαπούνια, καθώς είναι ευεργετικό για κάθε τύπο δέρματος. Συμβάλλει στην ενυδάτωση της ξηρής επιδερμίδας, οι αντισηπτικές και αντιβακτηριακές ουσίες που περιέχει συμβάλλουν στη φροντίδα της ακνεϊκής, χάρη στα αντιοξειδωτικά συστατικά που περιέχει είναι κατάλληλο για τη φροντίδα της ώριμης επιδερμίδας. Επιπλέον, ανακουφίζει και καταπραΰνει τα πρησμένα και κουρασμένα μάτια, και ενισχύει το φυσικό χρώμα των ξανθών μαλλιών.

Αντενδείξεις…

Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε μεγάλες ποσότητες:

• Την περίοδο της εγκυμοσύνης, γιατί είναι εμμηναγωγό και μπορεί να προκαλέσει αποβολή.
• Σε περιπτώσεις αλλεργικής ευαισθησίας στα φυτά του είδους.
• Από όσους υποφέρουν από άσθμα.
• Σε περιπτώσεις έλλειψης σιδήρου γιατί μπορεί να επηρεάσει την απορρόφησή του από το έντερο.
• Όταν έχει γίνει κατανάλωση αλκοόλ.
• Από όσους παίρνουν αντιπηκτικά, ηρεμιστικά, αντικαταθλιπτικά και υπνωτικά φάρμακα, γιατί δρα συνεργιστικά.

 Πώς να το μαζέψουμε ή να το καλλιεργήσουμε…

Η συγκομιδή του γίνεται από τον Απρίλη ως τον Ιούνιο. Συλλέγουμε τα άνθη του όταν είναι σε πλήρη άνθιση (συνήθως 4-5 μέρες μετά το άνοιγμά τους). Προσέχουμε όμως να μην έχουν υγρασία, γι’ αυτό και το μεσημέρι είναι η καταλληλότερη στιγμή συλλογής τους. Ο μίσχος κατά τη συγκομιδή δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερος από 2-3 εκ.. Καθώς τα συλλέγουμε καλό είναι να τα τοποθετούμε μέσα σε λινό ή βαμβακερό σακούλι και όχι σε πλαστική σακούλα.

Για την αποξήρανσή του, απλώνουμε τα άνθη που μαζέψαμε σε ένα πανί (λινό ή βαμβακερό) σε όσο πιο λεπτή στρώση γίνεται, και τα αφήνουμε σε σκιερό και ξηρό μέρος για περίπου 3-8 μέρες, χωρίς να τα εκθέσουμε καθόλου στον ήλιο.

Αποθηκεύουμε το αποξηραμένο χαμομήλι σε στεγνό, δροσερό και σκοτεινό μέρος, κατά προτίμηση σε ένα γυάλινο βάζο. Αποφεύγουμε το πλαστικό γιατί αντιδρά με τα πολύτιμα αιθέρια έλαιο του φυτού. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να διατηρηθεί τουλάχιστον 1 χρόνο.

Μπορούμε εύκολα να το καλλιεργήσουμε σε γλάστρα, παρτέρι ή στον κήπο, καθώς είναι πολύ εύκολο φυτό, χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις σε νερό ή υγρασία και λίπανση. Γενικά χρειάζεται ελάχιστη φροντίδα. Το μόνο που χρειάζεται είναι ήλιο και ένα απάνεμο μέρος. Σπέρνεται με σπόρο το τέλος φθινόπωρο ή αρχές άνοιξης. Στην συνέχεια πολλαπλασιάζεται από μόνο του καθώς ρίχνει το σπόρο του στο έδαφος. 

Μην ξεχάσεις να κάνεις Like στη σελίδα μας στο Facebook!