Βότανα & Φυτά: Οι τρόποι χρήσης τους

Κάθε βότανο και φυτό, ως γνωστό, περιέχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες χάρη στα πολύτιμα θρεπτικά συστατικά που βρίσκονται στα διάφορα μέρη του (άνθη, ρίζες, σπόρους, καρπούς, φύλλα, φλοιό κλπ.). Τα πιο γνωστά φυτικά σκευάσματα που χρησιμοποιούμε είναι τα αιθέρια έλαια και τα φυτικά έλαια και βούτυρα, τα οποία συνήθως παρασκευάζονται με πολύπλοκες διαδικασίες (εκχύλιση, έκθλιψη ή απόσταξη).

Μπορούμε, όμως, να φτιάξουμε εύκολα στο σπίτι και άλλα βοτανικά σκευάσματα που να περιέχουν πολλές από αυτές τις δραστικές φυτικές ουσίες. Οι τρόποι είναι πολλοί, άλλοι πιο εύκολοι και γρήγοροι και άλλοι λίγο πιο περίπλοκοι και χρονοβόροι… Το μόνο που χρειάζεται είναι τα κατάλληλα μέρη από ένα βότανο και ένας διαλύτης (νερό, φυτικό έλαιο, αλκοόλ ή γλυκερίνη) στον οποίο θα εκχυλιστούν τα φυτικά συστατικά…

Τρόποι παρασκευής βοτανικών σκευασμάτων…

• Χρησιμοποιώντας ως διαλύτη το νερό μπορούμε να φτιάξουμε ένα έγχυμα (infusion), ένα αφέψημα (decoction), ένα υδροδιάλυμα (hydrosol) ή ένα απλό ανθόνερο (floral water). Στην ουσία μουλιάζουμε τα κατάλληλα μέρη ενός φυτού (αποξηραμένου ή φρέσκου) σε μια ποσότητα νερού και με ψυχρή ή θερμή μέθοδο εκχύλισης, απόσταξη ή έκθλιψη λαμβάνουμε ένα υδατικό διάλυμα, το οποίο περιέχει πολλές από τις θεραπευτικές ουσίες του φυτού που χρησιμοποιήσαμε.
• Αν χρησιμοποιήσουμε ως διαλύτη ένα φυτικό λάδι φτιάχνουμε εμποτισμένα φυτικά λάδια (infused oils). Μουλιάζουμε (εμποτίζουμε) τα μέρη ενός φυτού σε κάποιο φυτικό έλαιο, και με ψυχρή ή θερμή μέθοδο εκχύλισης παίρνουμε ένα ακόμη πιο πλούσιο φυτικό λάδι, αφού συνδυάζει τις θεραπευτικές ιδιότητες τόσο του λαδιού διαλύτη όσο και του φυτού που χρησιμοποιήσαμε. (π.χ., Πώς φτιάχνω λάδι χαμομηλιού).
• Με διαλύτη το αλκοόλ παίρνουμε ένα φυτικό βάμμα (herbal tincture). Εδώ μουλιάζουμε τα μέρη ενός φυτού σε αλκοόλ ή καθαρό οινόπνευμα και παίρνουμε ένα αλκοολικό εκχύλισμα (βάμμα) πολύ δυνατό, το οποίο περιέχει τα δραστικά συστατικά του φυτού.
• Τέλος, με τη γλυκερίνη ως διαλύτη παίρνουμε ένα (υδρο)γλυκερινικό εκχύλισμα ή εμπότισμα (glycerine extract) που διαθέτει όλα τα δραστικά συστατικά του φυτού που χρησιμοποιήσαμε αλλά και τις καλλυντικές ιδιότητες της γλυκερίνης.

 Πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα βοτανικά σκευάσματα που θα φτιάξουμε…

Σχεδόν όλα τα βοτανικά σκευάσματα μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε και εσωτερικά και εξωτερικά.

 

Εξωτερική χρήση

• Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε ως πρώτη ύλη για να φτιάξουμε τα δικά μας σπιτικά χειροποίητα καλλυντικά και σαπούνια, με πολύ ευεργετικά αποτελέσματα για το πρόσωπο, το σώμα και τα μαλλιά.
• Εγχύματα, αφεψήματα, hydrosols και ανθόνερα (που έχουν ως βάση το νερό) μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε αυτούσια ως λοσιόν, μαλακτικό μαλλιών, για τον αρωματισμό του χώρου και των ρούχων κλπ. (Περισσότερες πληροφορίες για τη χρήση των ανθόνερων και των hydrosol υπάρχουν εδώ).
• Τα εμποτισμένα λάδια μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν αυτούσια για τη φροντίδα του σώματος, του προσώπου και των μαλλιών.

Εσωτερική χρήση

• Όλοι μας γνωρίζουμε ότι ένα ζεστό ρόφημα (έγχυμα ή αφέψημα ενός βότανου) μπορεί να καταπραΰνει ένα κρυολόγημα ή τη φαρυγγίτιδα, πεπτικά προβλήματα, και γενικότερα για να αντιμετωπίσουμε πολλές οργανικές διαταραχές.
• Αφεψήματα, εγχύματα, hydrosols και ανθόνερα χρησιμοποιούνται επίσης στη μαγειρική και ζαχαροπλαστική.
• Τα φυτικά βάμματα θεωρούνται πολύ αποτελεσματικά θεραπευτικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση πολλών ασθενειών και παθήσεων. Απαιτείται όμως προσοχή στη χρήση του καθώς είναι πολύ ισχυρά εκχυλίσματα με βάση το αλκοόλ ή το καθαρό οινόπνευμα. Τα χρησιμοποιούμε πάντα διαλυμένα σε νερό (μερικές σταγόνες σε μια μεγαλύτερη ποσότητα νερού).

Οι λεπτομέρειες που κάνουν τη διαφορά…

Για να είναι πραγματικά αποτελεσματικά και καλής ποιότητας τα βοτανικά σκευάσματά μας, χωρίς δυσάρεστες παρενέργειες, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα εξής:

• Ποιο βότανο να χρησιμοποιήσω; Αρχικά θα πρέπει γνωρίζουμε καλά τις ιδιότητες του κάθε βότανου ή φυτού που θα χρησιμοποιήσουμε. Έτσι, θα είμαστε σίγουροι ότι θα είναι αποτελεσματική η χρήση του, κατάλληλο για τις ανάγκες μας και χωρίς δυσάρεστα αποτελέσματα.
• Εσωτερική ή εξωτερική χρήση; Ο τρόπος χρήσης του θα καθορίσει και την αναλογία βοτάνου / διαλύτη. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να φτιάξουμε ένα έγχυμα ή αφέψημα για εσωτερική χρήση θα χρησιμοποιήσουμε μικρότερη ποσότητα βοτάνου, ενώ για εξωτερική χρήση θέλουμε η περιεκτικότητα του σκευάσματός μας σε δραστικά συστατικά να είναι μεγαλύτερη και γι’ αυτό χρησιμοποιούμε μεγαλύτερη ποσότητα βοτάνου. Πολλές φορές, ίσως χρειαστεί να επαναλάβουμε τη διαδικασία εκχύλισής του για περισσότερες φορές προσθέτοντας νέο βότανο, προκειμένου να πάρουμε ένα πολύ δυνατό διάλυμα.
• Πώς επιλέγουμε τον διαλύτη. Ανάλογα με τα δραστικά συστατικά που θέλουμε να εκχυλίσουμε θα χρησιμοποιήσουμε και τον ανάλογο διαλύτη. Για παράδειγμα, οι ρητίνες και τα αλκαλοειδή διαλύονται ευκολότερα σε αλκοόλ, ενώ τα αιθέρια έλαια σε νερό. Στο λάδι διαλύονται τα αιθέρια έλαια, τα φλαβονοειδή, οι ρητίνες και οι χρωστικές των φυτών.
  
• Αποξηραμένα ή χλωρά βότανα; Η επιλογή του διαλύτη καθορίζει σε κάποιο βαθμό και την επιλογή αποξηραμένου ή φρέσκου φυτού. Έτσι, τα βάμματα φτιάχνονται σχεδόν από όλα τα αποξηραμένα βότανα και από μερικά μόνο φρέσκα. Για εμποτισμένα λάδια χρησιμοποιούμε συνήθως αποξηραμένα βότανα ή μέρη φρέσκων βοτάνων με λίγη υγρασία (φροντίζουμε πάντως να μην μείνει καθόλου υγρασία στο βότανο όταν είναι χλωρό για να μην μας χαλάσει το λάδι). Υπάρχουν όμως και μερικά βότανα (όπως το βαλσαμόχορτο) που χρησιμοποιούνται μόνο φρέσκα.
• Θερμή ή ψυχρή μέθοδος; Η επιλογή του κατάλληλου τρόπου εκχύλισης καθορίζεται από το είδος των συστατικών που περιέχουν τα βότανα αλλά και από τα μέρη του φυτού που θα χρησιμοποιήσουμε. Για παράδειγμα, τα σάκχαρα και οι πρωτεΐνες καταστρέφονται από την υψηλή θερμοκρασία και γι’ αυτό πρέπει να φτιάχνουμε σκευάσματα με ψυχρή μέθοδο, ενώ άλλα συστατικά χρειάζονται θερμή μέθοδο προκειμένου να εξαχθούν από το φυτό. Επίσης, μερικά μέρη του φυτού είναι ευαίσθητα στη θερμότητα (όπως τα άνθη), ενώ άλλα (ρίζες, σκληρά φύλλα, φλοιός) απαιτούν θερμότητα για να εκχυλιστούν τα ενεργά συστατικά τους.
• Διαφορετική διάρκεια ζωής. Δεν έχουν όλα τα βοτανικά σκευάσματα την ίδια διάρκεια ζωής. Αυτά που έχουν εκχυλιστεί σε νερό έχουν πολύ μικρή διάρκεια ζωή, συνήθως μερικές μέρες, γιατί στο νερό αναπτύσσονται εύκολα βλαβεροί μικροοργανισμοί (μούχλα, βακτήρια, μύκητες). Εξαίρεση αποτελούν τα hydrosols, που διατηρούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Τα εμποτισμένα λάδια έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής (6 μήνες έως 2 χρόνια), αλλά και πάλι εξαρτάται από το φυτικό λάδι που θα χρησιμοποιήσουμε ως διαλύτη αλλά και τον τρόπο παρασκευής του εμποτισμένου λαδιού. Τα βάμματα και τα εκχυλίσματα γλυκερίνης έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.
  
• Τρόπος αποθήκευσης. Όλα τα βοτανικά σκευάσματα καλό είναι να τα φυλάμε σε σκουρόχρωμα μπουκάλια για να μην αλλοιωθούν τα συστατικά τους από το φως, και σε σκιερό και δροσερό μέρος. Ένας καλός τρόπος αποθήκευσης (ιδιαίτερα για τα σκευάσματα με βάση το νερό και το λάδι) είναι το ψυγείο. Φυσικά πάντα κολλάμε ετικέτα πάνω στο μπουκάλι με τα συστατικά του σκευάσματός μας και την ημερομηνία παρασκευής του για να μπορούμε έτσι να υπολογίσουμε και τη διάρκεια ζωής του. Εννοείται πως αν αντιληφθούμε οποιαδήποτε αλλοίωση στο χρώμα, στην υφή και την μυρωδιά του σκευάσματος το πετάμε για να μην μας προκαλέσει ερεθισμούς και δυσάρεστα προβλήματα.

 Όταν αρχίσουμε να εξοικειωνόμαστε με τις διάφορες τεχνικές και μάθουμε τις ιδιότητες του κάθε βότανου, μπορούμε να φτιάξουμε βοτανικά σκευάσματα σε πολλούς συνδυασμούς, ανάλογα με τις προσωπικές μας προτιμήσεις και ανάγκες, χρησιμοποιώντας μείγματα διαφορετικών βοτάνων ή διαλυτών.

Πάντως, η παρασκευή ακόμη και του πιο απλού βοτανικού διαλύματος είναι μια πραγματικά γοητευτική διαδικασία με θαυμαστά αποτελέσματα που αξίζει να τη δοκιμάσουμε…

Μην ξεχάσεις να κάνεις Like στη σελίδα μας στο Facebook!